Cerebellaire Ataxie

FRC investeert in de gezondheid van het ras
Merker Cerebellaire Ataxie gevonden

Inleiding

Het was november 2021 dat Ben Tannemaat van de kennel Wallcorners voor het eerst contact zocht met de Flatcoated Retriever Club (FRC) over een ‘foktechnisch probleem’, zoals Ben het noemde. In twee opeenvolgende Wallcornersnesten waren problemen met pups geconstateerd. De pups lieten op jonge leeftijd een soort ‘dronkemansgang’ zien. In het eerste nest was het probleem maar bij een pup geconstateerd, maar in het tweede nest waren meerdere pups met hetzelfde beeld. Het leek dus op een erfelijk probleem. Zowel bij het eerste als het tweede nest was contact gezocht met dr. Paul Mandigers, een specialist veterinaire neurologie, werkzaam bij het expertise centrum genetica van de faculteit van diergeneeskunde (Universiteit Utrecht) en bij het Evidensia Dierenziekenhuis Arnhem.

Start onderzoek

Het feit dat er in twee opvolgende nesten van dezelfde teef pups met dezelfde verschijnselen voorkwamen, deed een soort van rode vlag zwaaien. Dit leek op een erfelijke aandoening die misschien wel meer voorkomt in de flatcoatpopulatie. Belangrijk om te melden is dat er ook elders al een aantal pups waren gezien met een vergelijkbaar beeld. Een in Utrecht en twee in Duitsland. Voldoende reden dus voor de FRC om samen met de familie Tannemaat en Paul Mandigers onderzoek op te starten naar de achtergrond van de aandoening.
Het klinisch beeld was suggestief voor een aandoening van in ieder geval de kleine hersenen. Omdat bij de autopsie van de pups slechts minimale afwijkingen zichtbaar waren, moest het probleem in de signaaloverdracht zitten. Deze afwijking, Cerebellaire Ataxie (CA) – eerder bekend als Neonatale Cerebellaire Ataxie – verstoort de coördinatie van de motoriek waardoor de zogenaamde dronkemansgang ontstaat en een subtiele trilling van het hoofd.

Vererving

Volgende vraag was natuurlijk hoe de vererving van de aandoening zou zijn. Paul Mandigers had sterk het vermoeden dat de eigenschap enkelvoudig recessief vererfde. Dat wil zeggen dat de vererving in grote lijn overeenkomt met de vererving van de bruine vachtkleur bij de Flatcoated Retriever. De eigenschap moet dus door zowel vader als moeder worden doorgegeven om een ‘lijder/bruine hond’ te krijgen. De combinatie van een drager met een vrije hond levert geen nieuwe lijders (bruine honden) op, maar kan wel nieuwe dragers opleveren. Vrij maal vrij levert vanzelfsprekend alleen vrije honden op. Bijgaand schema geeft weer wat de verwachte overerving zou zijn, waarbij het fokken met lijders natuurlijk theoretisch is.

DNA onderzoek

Uitgaande van de veronderstelling van Paul Mandigers dat CA enkelvoudig recessief zou vererven, leek de kans groot dat genetisch onderzoek succesvol zou zijn. Het vinden van een oorzakelijke mutatie betekent dat de Flatcoated Retriever getest zou kunnen worden op de genetische aanwezigheid van de eigenschap. Hier ook de parallel met de DNA-test op vachtkleur.
In overleg met Paul Mandigers heeft het bestuur van de FRC besloten om onderzoek naar de ontwikkeling van een DNA-merker voor het aantonen van de aanwezigheid van het gen financieel te ondersteunen vanuit het Gezondheidsfonds.
Het onderzoeksmateriaal is beschikbaar gesteld door de familie Tannemaat. Met behulp van een zogenaamde Genome Wide Association Studies (GWAS) en het sequencen van significante gebieden, heeft een collega van Paul Mandigers, dr. Peter Leegwater van het expertise centrum genetica diergeneeskunde van de faculteit diergeneeskunde (Universiteit Utrecht), uiteindelijk de veroorzakende mutatie gevonden. Het verlossende bericht daarover stuurde Paul Mandigers op 18 januari 2024: de mutatie die CA veroorzaakt was gevonden en er was een betrouwbare DNA-merker beschikbaar. Een heel mooi resultaat van een langdurig onderzoek.
Wat kunnen we er mee?
Natuurlijk kwamen er kritische reacties van leden/fokkers die het nut van het onderzoek en de financiële ondersteuning door de FRC ter discussie stelden. Het was toch helemaal geen groot probleem binnen de Flatcoated Retrievers? Aan de zichtbare oppervlakte was het dat ook (nog) niet, maar we zijn inmiddels binnen de FRC gewend om wat verder vooruit te denken dan alleen op basis van de actuele stand van zaken. Het kan immers maar zo zijn dat er meer gevallen pups met CA voorkomen, maar dat die niet gemeld worden of op basis van een andere diagnose geëuthanaseerd worden. Er bestaat een reële kans dat er veel meer dragers van deze aandoening in de flatcoatpopulatie aanwezig zijn zonder dat het bekend is. Het feit dat er ook een pup is gesignaleerd in Utrecht en twee in Duitsland, geeft aan dat het mogelijk een groter probleem is dan we nu denken. Met de nu beschikbare merker kan gericht onderzocht worden of ouderdieren vrij of drager van CA zijn.
De merker is inmiddels beschikbaar via de site van de faculteit via deze link.

Strategie en financiën

In aansluiting op het succesvolle onderzoek naar CA heeft het bestuur besloten om voor 2024 budget uit het Gezondheidsfonds te reserveren voor vervolgonderzoek. De door de faculteit diergeneeskunde ontwikkelde betrouwbare merker zal op een aantal honden worden toegepast, waarbij de kosten voor de uitvoering van deze merker worden gefinancierd door het Gezondheidsfonds.
De inschatting is dat voor dertig honden een test zal worden uitgevoerd. De kosten per onderzoek bedragen €50, wat resulteert in een kostenpost voor de FRC van €1500.
Daarnaast zullen vijftig kortingsvouchers van €15 ter beschikking worden gesteld voor leden die hun eigen Flatcoat (niet behorend tot de onderzoekspopulatie) willen laten testen. Een voucher per lid en zolang de voorraad strekt. Wie het eerst komt het eerst maalt. De resultaten van het onderzoek komen beschikbaar voor de FRC. Om in aanmerking te komen voor de kortingsvouchers kan contact worden opgenomen met de begeleidingscommissie van de FRC, bcsecretariaat@frc-nl.com.

Afsluitend

Vanuit het bestuur kijken we met voldoening terug op het onderzoek en de samenwerking tussen Paul Mandigers, de familie Tannemaat en de FRC. Het ging ons allemaal niet snel genoeg, maar het geduld is beloond. Zonder meer kunnen we stellen dat dit een goed voorbeeld is van een project waarvoor het Gezondheidsfonds is opgezet, wat ook nog eens tot een mooi resultaat heeft geleid.

Ad Ordelman

 

Dit artikel is ook in het Engels vertaald. Het Engelse PDF-bestand van dit artikel is te downloaden onder de volgende link: Neonatale Cerebellaire Ataxie (Engelse vertaling)

Hieronder enkele video’s om het beeld van Neonatale Cerebellaire Ataxie te herkennen: